وقتی درباره رشته‌های مهندسی با افراد صحبت کنید و از آنها بخواهید تا شاخه‌های مختلف آن را برای شما نام ببرند، احتمال کمی وجود دارد که کسی به رشته مهندسی صنایع غذایی اشاره کند. اما رشته مهندسی صنایع غذایی یکی از شاخه‌های بسیار کاربردی از مهندسی است که به‌طور مستقیم با تغذیه و سلامت انسان‌ها ارتباط دارد. این رشته از زیرمجموعه‌های رشته کشاورزی است و در صورتی که به دیگر رشته‌های مهندسی مانند مهندسی مکانیک، مهندسی عمران، مهندسی برق و دیگر رشته‌های شناخته‌شده علاقه ندارید، می‌توانید این رشته جذاب را انتخاب کنید تا بتوانید در سبک زندگی مردم تغییر ایجاد کنید.
مهندسی صنایع غذایی
مهندسی صنایع غذایی (food-industry) یکی از رشته‌های زیرمجموعه مهندسی کشاورزی و ترکیبی از رشته‌های مختلف مانند علوم غذایی، کشاورزی، میکروبیولوژی و شیمی است. افراد فارغ‌التحصیل در این رشته مهندسی با استفاده از روش‌های دقیق در تحقیق، تجهیزات پیشرفته و فرایندهای پیچیده، بر روند تهیه مواد خام غذایی و تبدیل آنها به محصولات غذایی تا نگهداری، بسته‌بندی و تحویل محصولات غذایی به بازار مصرف نظارت دارند. اما این رشته و نظارت مهندسان صنایع غذایی، تنها محدود به تولید محصولات خام غذایی می‌شود. این حوزه، همچنین بر تولید مکمل‌های غذایی مانند قرص‌ها، روغن‌ها و سایر محصولات مغذی تمرکز دارد و بیشتر تمرکز این حوزه، بسته‌بندی راحت‌تر مواد غذایی است.
هدف از تولید مکمل‌های غذایی این است که استفاده آنها ساده‌تر و آسان‌تر از میوه‌ها و سبزیجات است و به انسان و تغذیه آن کمک می‌کنند. مهندسی صنایع غذایی، از جمله رشته‌های مهندسی است که برای تغذیه مناسب و رشد جمعیت در جهان مورد نیاز است و این بدان معناست که در سال‌های آینده تقاضا برای این رشته بیشتر نیز خواهد شد. به خصوص، با افزایش آگاهی مردم نسبت به سلامت و پیگیری آنها برای داشتن تغذیه سالم‌تر مانند افزایش مصرف مکمل‌های غذایی و سایر محصولات سالم، این رشته بیشتر از قبل اهمیت پیدا می‌کند. به‌طور کلی، می‌توان عنوان کرد که مهندسی صنایع غذایی یک شغل حیاتی برای کل بشریت است.
مهندس صنایع غذایی چه کاری انجام می‌دهد؟
مهندسان صنایع غذایی مسئول توسعه محصولات غذایی جدید و بهبود محصولات موجود در بازار هستند. علاوه بر این، وظیفه اطمینان از اینکه محصولات طبق استانداردهای کیفی و ایمنی هستند، بر عهده مهندسان صنایع غذایی است.
مهندسان صنایع غذایی با طیف وسیعی از متخصصان در صنعت غذا، از کشاورز گرفته تا سرآشپز و بازاریاب، همکاری می‌کنند تا به خلق محصولات نوآورانه‌ای کمک کنند که مصرف‌کننده به دنبال آنها است.
وظایف مهندس صنایع غذایی
مهندسان صنایع غذایی مسئولیت‌های متنوع و مختلفی دارند که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- توسعه محصولات غذایی و روش‌های فرآوری جدید با استفاده از نرم افزارهای مدل‌سازی
- هماهنگی با سایر مهندسان در پروژه‌هایی مهندسی مانند طراحی ماشین‌آلات بسته‌بندی، تاسیسات تولیدی یا شبکه‌های توزیع
- انجام تحقیقات در مورد موضوعات علوم غذایی مانند مواد تشکیل‌دهنده برای محصولات، تکنیک‌های فرآوری یا روش‌های تهیه غذا
- توسعه روش‌های جدید برای فرآوری غذاها به منظور بهبود طعم، ظاهر، زمانِ نگهداری و سایر ویژگی‌ها
- مشاوره با تولیدکنندگان محصولات غذایی در مورد چگونگی بهبود تجهیزات فعلی آنها
- انجام آزمایش بر روی محصولات جدید برای تعیین ماندگاری، حفظ مواد مغذی، طعم، بو و غیره
- طراحی تجهیزاتی که الزامات خاصِ محصول را برآورده می‌کند، مانند ماشین‌آلات برش سبزیجات یا ماشین‌های پخش نوشیدنی‌ها
- ارزیابی فناوری‌ها و تجهیزات جدید پردازش مواد غذایی برای اطمینان از مطابقت آنها با استانداردهای صنعت
- انجام آزمایش‌هایی برای ارزیابی محصولات بر اساس طعم، بو، بافت و سایر ویژگی‌ها
محیط کار مهندس صنایع غذایی
مهندسان صنایع غذایی در کارخانه‌های فرآوری مواد غذایی کار می‌کنند، جایی که روش‌های جدیدی برای پردازش و بسته‌بندی مواد غذایی ایجاد می‌شود. آنها همچنین در آزمایشگاه‌ها مشغول به کار هستند، جایی که محصولات غذایی جدید تولید می‌شوند و کیفیت محصولات غذایی مورد آزمایش قرار می‌گیرند. علاوه بر این، این امکان وجود دارد که مهندسان صنایع غذایی در شرکت‌ها و پشت میزشان کار کنند و در این محیط‌ها مشغول تدوین برنامه‌های بازاریابی برای محصولات غذایی جدید هستند یا گزارش‌هایی از تحقیقات خود آماده می‌کنند.
ساعت کاری مهندسان صنایع غذایی نیز مانند دیگر افراد ممکن است از ۸ صبح تا ۵ بعدازظهر باشد، اما این امکان نیز وجود دارد تا مدت زمان کاری آنها طولانی‌تر شود. این امکان وجود دارد که مهندسان صنایع غذایی ساعت‌های بیشتری برای تکمیل پروژه‌های تحقیقاتی، نوشتن گزارش‌ها یا مطلع شدن از آخرین پیشرفت‌ها در تخصص خود کار کنند.
چگونه می‌توان مهندس صنایع غذایی شد؟
برای تبدیل شدن به یک فرد موفق در مهندسی صنایع غذایی، غیر از دانشگاه و تحصیل نیاز است تا مراحل دیگری را نیز طی کنید. به عنوان مثال، به دنبال این بروید که آیا برای این شغل ساخته شده‌اید یا خیر. با بررسی نقاط قوت و ضعف خود و همچنین آگاهی از مهارت‌ها و توانایی‌های خود می‌توانید به این درک برسید. برای این کار می‌توانید سراغ تست شخصیت شناسی بروید و از معتبرترین آنها که تست MBTI است برای این منظور استفاده کنید. در ادامه، دیگر مراحل تبدیل شدن به یک مهندس صنایع غذایی را نام خواهیم برد:
۱. کسب مدرک لیسانس در مهندسی صنایع غذایی
مدرک لیسانس حداقل میزان تحصیلات مورد نیاز در آگهی‌های استخدام مهندسی صنایع غذایی است. در طول تحصیل در مقطع کارشناسی، دروسی مانند زیست شناسی، فیزیک و ریاضیات به عنوان دروس عمومی و همچنین دروسی مانند پردازش مواد غذایی، توسعه محصولات غذایی یا علوم تغذیه را به عنوان دروس اختصاصی سپری خواهید کرد.
۲. کسب تجربه در زمینه تولید و فرآوری مواد غذایی
مهندسان صنایع غذایی معمولا قبل از اینکه بتوانند به طور مستقل کار کنند، به حداقل سه تا پنج سال تجربه در این حوزه نیاز دارند. برای شروع و کسب تجربه، خوب است سراغ فرصت‌های کارآموزی مانند دستیار آزمایشگاه، بازرس کنترل کیفیت یا کارگر خط تولید بروید و از این فرصت‌های شغلی برای به دست آوردن تجربه و شبکه‌سازی در صنعت بهره ببرید.
کار در شرکت‌های بزرگ به صورت کارآموز، معمولا بهترین گزینه برای به‌دست آوردن تجربه عملی در حوزه صنایع غذایی است و دانشی که از این تجربه به‌دست می‌آورید، غنی‌تر از دانشی است که در شرکت‌های کوچک‌تر به‌دست می‌آورید. کار در زمینه‌های مختلف و صنایع غذایی مختلف مانند لبنیات، گوشت، نانوایی یا قنادی به شما کمک می‌کند تا مهارت‌هایی را که در بسیاری از مشاغل مهندسی صنایع غذایی مفید هستند را در خود توسعه دهید.
۳. درکِ اصول شیمی و فیزیک در مواد غذایی
مهندسان صنایع غذایی برای انجام وظایف خود باید درک اولیه‌ای از شیمی و فیزیک مواد غذایی داشته باشند. مطالعه در مورد چگونگی تولید، نگهداری، پردازش، ذخیره و پختن غذاها، به رسیدن به این درک بسیار کمک می‌کند. با این کار به آگاهی خوبی از ترکیب شیمیایی غذاها و نحوه تعامل آن عناصر با یکدیگر می‌رسید.
مهندسی صنایع غذایی، بر به‌کارگیری اصول علمی برای حل مشکلات در صنایع غذایی استوار است. به عنوان مثال، یک مهندس ممکن است از ترمودینامیک برای تعیین بهترین راه برای گرم کردن یکنواخت یک محصول استفاده کند یا بفهمد که چرا برخی از مواد تشکیل‌دهنده در هنگام مخلوط شدن با یکدیگر واکنش نشان می‌دهند.
۴. توسعه مهارتِ حل مسئله
مهندسان صنایع غذایی باید بتوانند مشکلات تولید مواد غذایی را شناسایی و حل کنند. در این حیطه نیاز است که به راه‌هایی برای افزایش ماندگاری یک محصول یا تهیه دستور‌العمل جدید برسید. آنها همچنین باید بتوانند تعیین کنند که تغییرات در یک فرآیند چگونه بر نتیجه تولید یک محصول غذایی تأثیر می‌گذارد. به عنوان مثال، اگر یک مهندس با یک شرکت لبنی برای بهبود محصولات همکاری می‌کند، می‌تواند با تغییر دما در پاستوریزه کردن به بهترین طعم و قوام در محصولات لبنی برسد.
۵. آگاهی از جدیدترین تکنولوژی و پیشرفت‌ها در صنایع غذایی
فناوری به طور مداوم در حال بهبود است و مهندسان صنایع غذایی باید از پیشرفت‌های جدید در این صنعت مطلع باشند. ماشین‌آلات یا فرآیندهای جدید نیز بر تولید غذاهای سالم‌تر یا خوش‌طعم‌تر اثر دارند و روند تولید آنها را آسان‌تر می‌کنند. به عنوان مثال، می‌توان با رسیدن به فناوری چاپ سه بعدی بسته‌بندی محصولات را بسیار جذاب‌تر از قبل کرد.
۶. کسب مدرک کارشناسی ارشد یا دکترا
در حالی که برای کار به عنوان مهندس صنایع غذایی نیازی به مدرک دکترا نیست، اما بسیاری از کارفرمایان به دنبال متقاضیانی می‌روند که مدرک کارشناسی ارشد یا بالاتر را کسب کرده باشند. کسب مدرک دکترا می‌تواند به شما در انجام تحقیقات و توسعه فناوری‌های جدید در این زمینه کمک کند. اگر قصد شما از ورود به این رشته، تدریس در دانشگاه است، لازم است که مدرک دکترا کسب کنید.
مهارت‌های مورد نیاز مهندسان صنایع غذایی
مهندسان صنایع غذایی برای موفقیت به مهارت‌های زیر نیاز دارند:
- دانش بالا در ایمنی مواد غذایی: مهندسان صنایع غذایی باید درک کاملی از مقررات و اقدامات ایمنی در تولید مواد غذایی داشته باشند. آنها باید بتوانند خطرات بالقوه در تولید مواد غذایی را شناسایی کرده و اقداماتی را در راستای کاهش این خطرات انجام دهند. آنها همچنین باید از آخرین مقررات و استانداردهای ایمنی در صنعت مواد غذایی آگاه باشند.
- مهارت در مهندسی مکانیک: مهندسان صنایع غذایی اغلب از مهارت خود در مهندسی مکانیک برای طراحی و توسعه ماشین‌آلات و تجهیزات برای تولید مواد غذایی استفاده می‌کنند.
- مهارت‌های تحلیلی و حل مسئله: مهندسان صنایع غذایی از مهارت‌های تحلیلی و حل مسئله برای توسعه محصولات و فرآیندهای جدید استفاده می‌کنند. آنها ممکن است از این مهارت‌ها برای عیب‌یابی مشکلات در تولید یا توسعه دستور‌العمل‌های جدید استفاده کنند.
- دانش در فرایندهای تولید مواد غذایی: مهندسان صنایع غذایی باید فرایندهای مربوط به تولید محصولات غذایی را درک کنند. این شامل درک مراحل مربوط به طراحی یک محصول، از مراحل اولیه تحقیق و توسعه تا مراحل نهایی یعنی تولید و توزیع می‌شود. این دانش به آنها کمک می‌کند تا بتوانند فرآیندهای جدیدی را برای تولید محصولات طراحی کنند که ایمنی و موثرتر هستند.
- مهارت‌های ارتباطی: به عنوان یک مهندس صنایع غذایی، ممکن است از شما خواسته شود که با سایر مهندسان، مدیران و سایر کارمندان ارتباط برقرار کنید. مهارت‌های ارتباطی، از جمله مهارت‌های ارتباطی نوشتاری و کلامی، می‌توانند به شما کمک کنند تا با دیگران همکاری خوبی‌ای داشته باشید و در اشتراک‌گذاری اطلاعات با آنها مشکلی پیدا نکنید.
چشم‌انداز شغلی مهندسی صنایع غذایی
حقوق یک مهندس صنایع غذایی بسته به سطح تحصیلات، میزان سابقه کاری و نوع شرکتی که در آن کار می‌کند، می‌تواند متفاوت باشد. اما به صورت پیش‌فرض، مهندسان صنایع غذایی‌ای که در بخش خصوصی کار می‌کنند معمولا بیشتر از کسانی که برای سازمان‌های دولتی یا سازمان‌های غیرانتفاعی کار می‌کنند، درآمد دارند.
طبق پیش‌بینی‌ها و تقاضای بازار، انتظار می‌رود استخدام مهندسان صنایع غذایی با نرخ متوسطی در دهه آینده رشد کند. مهندسان صنایع غذایی، برای اطمینان از عملکرد کارآمد و مولد تأسیسات تولید مواد غذایی مورد نیاز خواهند بود. علاوه بر این، انتظار می‌رود تقاضا برای محصولات غذایی تولیدشده طی روند مهندسی، مانند غذاهای تولیدشده با فناوری نانو یا طراحی شده برای ماندگاری طولانی‌تر، افزایش یابد.
سخن پایانی
با تغییر سبک زندگی مردم و اهمیت دادن آنها به تغذیه و محصولاتی که مصرف می‌کنند، رشته مهندسی صنایع غذایی بسیار پرتقاضا شده و می‌توانید به آن به عنوان رشته‌ای آینده‌دار نگاه کنید. برای اینکه در این حوزه موفق شوید، باید از علم روز دنیا باخبر باشید و به تحصیل در دانشگاه اکتفا نکنید.
