تامین اجتماعی وظیفه حمایت از کارکنان سازمان‌ها، ادارات و کارخانه‌ها به منظور تامین رفاه و حقوق شهروندی مردم کشورهای مختلف را برعهده دارد. در حال حاضر صدور بیمه نامه برای تمامی افراد شاغل کشور یک اجبار است و سازمان تامین اجتماعی یکی از مهم‌ترین بخش‌های صنعت بیمه جهان به شمار می‌آید. قوانین تامین اجتماعی برای کارمندان و کارفرمایان دارای بخش‌های مختلفی است. در این مطلب به بررسی مهم‌ترین این قوانین می‌پردازیم.
تامین اجتماعی چیست و حق بیمه به چه معنا است؟
تامین اجتماعی (Social Security) یک برنامه حمایت اجتماعی است که اجرای آن به وسیله قانون و توافق‌نامه‌های الزام‌آور تضمین می‌شود. هدف این سازمان تامین مالی افراد در سنین کهنسالی، بازنشستگی و هنگام بروز مشکلات جسمی پیش بینی نشده مثل معلولیت و از کار افتادگی است.
در ایران خدمات درمانی و پیشگیری تامین اجتماعی بیش از سایر توانمندی‌ها و وظایف این سازمان شناخته شده است. بیمه‌های اجباری تامین اجتماعی شامل بیکاری، حوادث، بازنشستگی، تصادفات و خدمات درمانی است. به این ترتیب همه افراد شاغل و حقوق بگیر باید بر طبق قانون هر ماه بخشی از درآمد خود را به نظام بیمه پرداخت کنند که به آن حق بیمه گفته می‌شود.
تامین اجتماعی دارای دو نوع بیمه اجباری و اختیاری است که بیمه اجباری برای کارمندان و شاغلین شرکت‌ها یک امر ضروری است. پرداخت حق بیمه اجباری است و میزان آن هر ساله توسط وزارت کار تعیین می‌شود. در حال حاضر پرداخت ۲۶ درصد از حقوق کارمندان به عنوان حق بیمه در قانون تصویب شده، ۲۳ درصد از این حق بیمه توسط کارفرما و ۳ درصد آن توسط کارمندان پرداخت می‌شود. در مقابل پرداخت این مبلغ شرکت بیمه مکلف می‌شود پس از بازنشستگی فرد، تا پایان عمر حقوق ماهانه به او پرداخت کرده و در صورت بیکاری و از کار افتادگی به مدت مشخص کمک هزینه به آن‌ها تعلق می‌گیرد. بیمه بیکاری خود قوانین خاصی دارد که هر فردی شخص شاغلی موظف است از آن‌ها مطلع باشد.
داشتن بیمه تامین اجتماعی برای کارکنان چه مزیت‌هایی دارد؟
بیمه تامین اجتماعی دارای مزایای مختلفی است که سبب شده تمام شاغلین به دنبال بیمه شدن باشند و سنوات بیمه خود را به دقت ثبت و نگهداری کنند. در اینجا به برخی از مهم‌ترین این مزایا اشاره می‌کنیم.
۱. استفاده از خدمات درمانی رایگان
تامین اجتماعی تعداد مشخصی مراکز درمانی دارد که در سراسر کشور مشغول فعالیت هستند و به کارمندان و دارندگان بیمه این سازمان خدمات رایگان ارائه می‌کنند. این خدمات در بیمارستان، درمانگاه و مراکز خدمات درمانی تامین اجتماعی ارائه می‌شود.
۲. صدور دفترچه بیمه
خدمات تامین اجتماعی به دو صورت مستقیم و غیر مستقیم ارائه می‌شود. خدمات مستقیم در مراکز درمانی تامین اجتماعی ارائه شده و خدمات غیر مستقیم در مراکز درمانی طرف قرارداد ارائه می‌شود. افراد هنگام مراجعه به مراکز درمانی مخصوص تامین اجتماعی یا درمانگاه‌ها و بیمارستان‌های طرف قرارداد با این مجموعه، باید دفترچه بیمه خود را همراه داشته باشند تا بتوانند از خدمات استفاده کنند. طی سال‌های اخیر و در مسیر تحقق هدف دولت الکترونیک تلاش شده نقش دفترچه بیمه کمرنگ شده و افراد با شماره ملی و مشخصات فردی، بدون نیاز به دفترچه هم بتوانند خدمات مورد نیاز خود را دریافت کنند.
۳. دریافت مستمری پس از بازنشستگی
بازنشستگی در قانون تامین اجتماعی شرایط خاص خود را دارد و افرادی که شامل این قوانین بشوند تا پایان عمر مستمری دریافت کرده و پس از فوت آن‌ها، همسر و افراد تحت تکفل ایشان در صورت داشتن شرایط خاصی می‌توانند از مستمری آن‌ها استفاده کنند.
۴. پرداخت هزینه وسایل کمک پزشکی
پرداخت هزینه وسایل کمک پزشکی مورد نیاز بیمه شده مثل عینک، لنز و پروتز از دیگر خدماتی است که به دارندگان این بیمه تامین اجتماعی تعلق می‌گیرد.
۵. دریافت حقوق بیکاری
اگر کارفرما به هر دلیلی نیروی بیمه شده خود را اخراج یا از کار محروم کند، بیمه موظف است در مدت زمان مشخص به او حقوق بیکاری پرداخت کند.
سازمان تامین اجتماعی به بازنشستگان وام‌هایی پرداخت کرده و با تشکیل صندوق بازنشستگی از آن‌ها حمایت می‌کند و همچنین دارندگان بیمه تامین اجتماعی در موارد خاصی، مثل ازدواج هم می‌توانند برخی خدمات بلاعوض دریافت کنند.
قوانین تامین اجتماعی برای کارمندان
کارفرما و کارمندان دو دسته اصلی مراجعه کنندگان سازمان تامین اجتماعی هستند که برای هر کدام قوانین خاصی تصویب شده و اجرا می‌شود. هر فردی که شماره بیمه تامین اجتماعی معتبر دریافت کرده باشد شامل کارکنان کارگاه‌ها و ادارات که مشمول قانون کار و بیمه اجباری شدند می‌توانند از خدمات تامین اجتماعی استفاده کنند. در کنار آن افراد خانواده بیمه شده شامل همسر، پدر و مادر او هم مشمول این خدمات می‌شوند. همچنین فرزندان بیمه شدگان هم در شرایط خاصی مشمول این خدمات می‌شوند. پسرها تا سن ۱۹ سالگی و دخترها تا پیش از ازدواج می‌توانند از خدمات بیمه تامین اجتماعی استفاده کنند.
سازمان تامین اجتماعی هر چند وقت یک‌بار قوانین مرتبط با مستمری‌بگیران و کارمندان را تغییر داده و به صورت عمومی منتشر می‌کنند. قوانین اصلی حال حاضر سازمان تامین اجتماعی مربوط به کارمندان شامل موارد زیر است.
الف) پرداخت حق بیمه
کلیه کارمندان، کارگران و فعالان کارگاه‌های تولیدی موظف هستند سهم حق بیمه خود را به صورت ماهانه پرداخت کنند. این مبلغ معمولا از دستمزد آن‌ها کسر شده و از سوی کارفرما به حساب سازمان تامین اجتماعی واریز می‌شود. کارفرما موظف است در فیش حقوقی کارمند میزان دقیق این مبلغ را مشخص کرده و به اطلاع کارکنان خود برساند. سازمان تامین اجتماعی سامانه‌های آنلاین مختلفی را طراحی کرده که افراد با مراجعه به آن‌ها به صورت برخط می‌توانند سابقه بیمه خود را مشاهده کنند.
ب) موضوع خدمات تامین اجتماعی برای کارمندان
طبق قوانین تامین اجتماعی، خدمات این سازمان برای کارمندان شامل موارد زیر می‌شود:
- غرامت دستمزد
- بارداری
- حوادث و بیماری‌ها
- از کارافتادگی
- غرامت دستمزد
- بازنشستگی
- مرگ
- مقرری بیمه بیکاری
ج) شرایط استفاده از خدمات تامین اجتماعی
بیمه شده و تمامی افراد تحت تکفل او که شامل قانون تامین اجتماعی می‌شوند در صورت مصدومیت، ابتلا به بیماری و نیاز به دریافت مراقبت‌های پزشکی می‌توانند از خدمات تامین اجتماعی استفاده کنند. در صورت از کار افتادگی یا صدمه در اثر حوادث ناشی از کار، به فرد بیمه شده مستمری تعلق می‌گیرد و میزان این مستمری بر مبنای یک سی‌ام مزد یا حقوق متوسط بیمه شده ضرب در سنوات پرداخت حق بیمه با شرایطی مشخص می‌شود.
حتما برای شما این سوال پیش آمده که سنوات چیست که می‌توانید برای گرفتن جواب آن به مقاله‌های پیشین ما مراجعه کنید.
د) قوانین مربوط به پرداخت حق بیمه
آن دسته از بیمه شده‌هایی که کارمزد می‌گیرند، حق بیمه آن‌ها بر مبنای دریافتی ماهانه‌ای که دارند محاسبه و دریافت می‌شود. حق بیمه این افراد نباید کمتر از مبلغی باشد که حداقل حقوق بگیرها پرداخت می‌کنند.
قانون تامین اجتماعی سازمان‌ها را موظف کرده تا ارزش مزایای غیرنقدی مستمر مثل پوشاک و غذا را به شکل دقیق تعیین کرده و مبلغ آن از حق بیمه دریافت شود.
قوانین سازمان تامین اجتماعی بسیار پیچیده است و شامل بندهای مختلفی است که همه کارگاه‌های تولیدی، کارفرمایان و بیمه شدگان موظف به انجام آن هستند. در مقابل این سازمان با هدف تامین آسایش مالی و تامین امنیت شاغلین، موظف است خدماتی را طبق قوانین مصوب به بیمه شدگان و افراد تحت تکفل آن‌ها مثل پدر، مادر، همسر و فرزندان دارای شرایط ارائه دهد. قوانین تامین اجتماعی برای کارمندان کاملا مشخص است و هر فرد شاغلی موظف است آن‌ها را مطالعه کرده و در این خصوص آگاه باشد.
همچنین شناخت کافی کارمندان از حقوق و تکالیف خود به آن‌ها کمک می‌کند که در صورت نیاز به دریافت خدمات از سازمان تامین اجتماعی، بدانند دقیقا چه حقوقی دارند و در جهت احقاق آن‌ها اقدام کنند.
