یکی از رشته‌های دانشگاهی که از طریق شرکت در کنکور ریاضی می‌توان انتخاب کرد، رشته مهندسی شهرسازی است. این رشته که در مجامع اروپایی و آمریکایی Urban Planning خوانده می‌شود، یکی از حوزه‌های میان‌رشته‌ای است و متقاضیان بسیاری دارد. دلیل بین رشته‌ای بودن رشته شهرسازی این است که دانشجویان در مقطع کارشناسی باید طیف وسیعی از واحدهای درسی از جامعه‌شناسی و اقتصاد شهری، تا اصول و مبانی معماری و کارگاه های عملی را بگذرانند. در حقیقت این رشته در محدوده‌ای میان دانش جغرافیا و علوم محیطی، معماری، علوم اجتماعی و رشته‌ی عمران قرار دارد. بعضی جنبه‌های علوم اجتماعی و بعضی دیگر ماهیت فنی و مهندسی رشته مهندسی شهرسازی را غالب می‌دانند. در ادامه به معرفی رشته شهرسازی می‌پردازیم و شما را با موقعیت‌های کاری آن آشنا می‌کنیم.
رشته مهندسی شهرسازی چیست؟
رشته مهندسی شهرسازی، علم برنامه‌ریزی، طراحی و مدیریت سکونت‌گاه‌های شهری و تبدیل آن‌ها به مکان‌هایی پایدار (از نظر زیست‌محیطی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی) برای شهروندان است.
مهندسی شهرسازی زیرشاخه کدام رشته است؟
رشته‌ی شهرسازی یک رشته‌ی مستقل است و زیرشاخه‌ی رشته‌ی دیگری نیست. اما به دلیل اینکه ماهیت میان‌رشته‌ای دارد، بسیاری آن را هم‌سو با رشته‌ی معماری می‌دانند. البته معماری تنها یکی از دیسیپلین‌های نزدیک به رشته‌ی شهرسازی است و این رشته با حوزه‌های جامعه‌شناسی، علوم محیطی، جغرافیا و عمران نیز نزدیک است. در حقیقت بهتر است بگوییم رشته مهندسی شهرسازی از تمامی تخصص‌های نام‌برده، برای تبدیل سکونت‌گاه‌های شهری به محیط‌های مطلوبی برای زندگی استفاده می‌کند.
مهندسی شهرسازی یک رشته با خصلت بین رشته‌ای است.
همچنین به دلیل وجود سرفصل‌های زیرساخت شهری و حملونقل شهری، بسیاری این رشته را یکی از رشته‌های هم‌خانواده مهندسی عمران می‌دانند. چراکه یکی از رشته‌های گرایش عمران نیز حملونقل است. برای آگاهی از فرصت‌های استخدام عمران، آگهی‌های ایران تلنت را بررسی کنید.
تفاوت مهندسی شهرسازی و معماری چیست؟
یکی از تفاوت‌های میان رشته مهندسی شهرسازی و مهندسی معماری در محیط‌های کار آن‌ها است. با این که کلیه‌ی فارغ‌التحصیلان هر دو رشته امکان استخدام در شرکت‌های مهندسین مشاور را دارند اما متقاضیان استخدام مهندسی شهرسازی بیشتر آن دسته از شرکت‌هایی هستند که پروژه‌های دولتی و ملی جذب می‌کنند. درحالی که فارغ‌التحصیلان معماری می‌توانند در آتلیه‌های خصوصی نیز کار کرده و حتی فضای کار شخصی خود را راه‌اندازی و اقدام به جذب پروژه نمایند. اگر فارغ‌التحصیل رشته معماری هستید، آگهی‌های استخدام معماری را بررسی کنید.
واحدهای درسی کارشناسی مهندسی شهرسازی
تحصیل رشته مهندسی شهرسازی در مقطع کارشناسی ۴ سال به طول می‌انجامد که واحدهای درسی آن شامل ۳۲ واحد درس پایه، ۴۲ واحد درس اصلی، ۳۱ واحد درص تخصصی (شامل دروس کارگاهی و نظری) و ۱۴ واحد درس اختیاری است. در ادامه تعدادی از دروس پایه و تخصصی را معرفی می‌کنیم:
- مبانی شهرشناسی
- درک و بیان محیط شهری
- تاریخ شهرسازی ایران
- تاریخ شهرسازی جهان
- جامعه‌شناسی شهری
- جغرافیای شهری
- اقتصاد شهری
- زیرساخت شهری
- بیان معماری ۱ و ۲
- بیان تصویری
- هندسه احجام و پرسپکتیو
- مسکن در شهرسازی
- مدیریت شهری
- مبانی برنامه‌ریزی شهری
- مبانی برنامه‌ریزی منطقه‌ای
- مبانی روش‌های طراحی شهری
- مبانی حملونقل شهری
- سیستم اطلاعات مکانی GIS
- کاربرد نقشه‌برداری در شهرسازی
- روش تحقیق در شهرسازی
- برنامه‌ریزی بافت‌های فرسوده و تاریخی
- ۵ کارگاه شهری با موضوعات: شناخت فضای شهری، برنامه‌ریزی شهری، حملونقل شهری، طراحی شهری، آماده‌سازی زمین
دروس اختیاری رشته مهندسی شهرسازی بیشتر در حوزه‌ی زیست‌محیطی و علوم گرافیکی و کامپیوتری ارائه می‌شوند. بعضی از این واحدهای درسی عبارتند از:
- سوانح طبیعی
- ارزیابی اثرات زیست محیطی
- گرافیک رایانه‌ای در شهرسازی
- حقوق و قوانین شهری
- علم و هنر شهرسازی
- کارآفرینی در شهرسازی
کار مهندس شهرساز چیست؟
مهندسان شهرساز از شناخت و تحلیل فضاهای شهری تا ارزیابی و ارائه‌ی طرح و برنامه، طیف وسیعی از مسئولیت‌ها را برعهده دارند. در ادامه ۵ مورد از کارهای هر شهرساز را بررسی می‌کنیم که فارغ از اینکه در چه سازمانی مشغول به کار هستند، باید آن‌ها را به انجام برسانند:
۱. شناخت فضاهای شهری
یک مهندس شهرساز برای ارائه‌ی طرح‌ها و برنامه‌های شهری اول از همه به شناخت محیط زندگی انسان‌ها نیاز دارد. مهندسان شهرساز شناخت فضاهای شهری را در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زیست‌محیطی، کالبدی و بصری انجام می‌دهند.
به طور مثال ثبت دقیق کاربری پلاک‌های شهری (مسکونی، اداری، تجاری، فضای سبز، تفریحی، خدماتی)، دسترسی‌های سواره و پیاده و سیستم‌های حملونقل عمومی، همگی در بعد کالبدی و دسترسی بررسی می‌شوند.
میزان جمعیت، تعداد خانوارها، میانگین سنی، سطح درامد، سواد و تحصیلات از جمله مسائلی است که در لایه‌ی اجتماعی شناخت فضاهای شهری بررسی می‌شوند.
دید به یک نشانه‌ی شهری، چشم‌انداز های وسیع به شهر مانند نقاط مرتفع، مناظر گسترده، فضاهای سبز، دید به عرصه‌های طبیعی یا مصنوعی در بعد بصری شناخته می‌شوند.
۲. تحلیل فضاهای شهری
بعد از شناخت همه جانبه‌ی یک محیط شهری، مهندسان شهرساز آن را مورد تحلیل قرار می‌دهند. روش‌های تحلیل و ارزیابی فضاهای شهری متعدد است. یکی از تکنیک‌های رایج تحلیل فضاهای شهری SWOT است که در آن نقاط ضعف، قوت و فرصت‌ها و تهدیدهای یک فضا بررسی می‌شود.
تحلیل و ارزیابی فضاهای شهری از وظایف اصلی مهندسان شهرساز است.
در این تکنیک مسائلی که هم‌اکنون پایداری محیط شهری را تقویت می‌کنند (مانند فضای سبز، مراکز خدمات رسان)، نقطه‌ی قوت و آنچه برهم زننده پایداری سکونت‌گاه‌های شهری است (مانند ترافیک، شیب زیاد معابر، محل دپوی زباله و …) نقطه‌ی ضعف نام می‌گیرد.
یکی از وظایف اصلی مهندسان شهرساز تحلیل و ارزیابی فضاهای شهری در ابعاد کالبدی، بصری، زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی است.
احتمال وقوع بعضی اتفاقات در آینده (مانند سیل و زلزله در مناطقی که در حریم سیل و گسل قرار دارند) تهدید به شمار می‌رود و آنچه می‌تواند در آینده مورد بهره‌برداری قرار گیرد (مانند یک زمین خالی) فرصت تلقی می‌شود.
۳. چشم‌انداز سازی برای فضاهای شهری
مهندسان شهرساز باتوجه به وضعیت فعلی و روندهای آتی که در محدوده‌های شهری در جریان است، دست به تعریف چشم‌انداز می‌زنند. در ساخت چشم‌انداز مهندسان شهرساز می‌کوشند محیط مورد مطالعه را در بالنده‌ترین و بهترین حالت آن تصور و ترسیم نمایند که نقاط فرصت بالقوه شده و نقاط قوت فضای شهری در حد عالی خود است و نقاط ضعف و تهدید به حداقل رسیده و یا تحت کنترل قرار دارند.
۴. تعیین هدف برای جوامع شهری
برای دستیابی به چشم‌انداز ترسیم شده باید اهداف متعددی در زمینه‌های مختلف (گسترش فضاهای خدماتی، تغییر کاربری زمین، تغییر تراکم ساختمانی و … ) ترسیم شود. اهداف اولیه در سطح کلان انجام می‌شود و با توجه به تحلیل‌های مراحل قبل، تلاش می‌شود چشم انداز عینی و قابل دستیابی شود.
۵. برنامه ریزی یا طراحی شهری
بعد از هدف‌گذاری نوبت برنامه‌ریزی یا طراحی یک فضای شهری است. باتوجه به اینکه پروژه‌های شهری در مقیاس‌های کلان تا خرد قابل اجرا هستند، در این مرحله کار شهرساز خروجی‌های متعددی از ارایه‌ی یک طرح جامع (طرح کاربری اراضی، طرح برنامه‌ریزی شهری) تا ارایه‌ی جزئیات طراحی بناها و ساختمان‌ها، طراحی معابر شهری و ….(مانند ارائه کد طراحی شهری) می‌تواند باشد.
چه مراکزی به استخدام شهرساز نیاز دارند؟
مهندسان شهرسازی با داشتن مهارت‌های خاص در برنامه‌ریزی و توسعه شهری می‌توانند در بسیاری از نهادها و شرکت‌های مختلف فعالیت کنند. از جمله این سازمان‌ها می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- وزارت راه و شهرسازی
- شورای شهر
- شهرداری
- سازمان برنامه و بودجه
- دانشگاه‌ها و مراکز عالی آموزشی و پژوهشی
- شرکت‌های مهندسین مشاور
- شرکت‌های ساختمانی و توسعه املاک و مستغلات
- سازمان‌های محیط زیستی
- انجمن‌های تسهیلگری
- شرکت‌های نقشه برداری
- مراکز سنجش اطلاعات مکانی
- دادگستری و مراکز قضایی
این گستردگی فرصت‌های شغلی نشان‌دهنده اهمیت و نیاز به تخصص مهندسی شهرسازی در بهبود و توسعه محیط‌های شهری و روستایی است.
جمع‌بندی
در این یادداشت به معرفی رشته مهندسی شهرسازی پرداختیم. به دلیل نزدیکی واحدهای درسی این رشته با تخصص‌های عمران و معماری و بالا بودن جنبه‌های زیست محیطی، علوم اجتماعی و لزوم مشارکت مردمی در انجام طرح‌ها و برنامه‌های شهری، باعث شده بعضی بپرسند «مهندسی شهرسازی زیرشاخه چه رشته‌ای است؟» که در پاسخ باید گفت مهندسی شهرسازی یک رشته‌ی مستقل و در عین حال یک تخصص میان رشته‌ای است. مهندسان شهرساز مسئولیت شناخت و مطالعات اولیه تا تحلیل و ارزیابی، چشم‌اندازسازی و هدف‌گذاری برای سکونت‌گاه‌های شهری و روستایی را برعهده دارند و در نهایت کار آن‌ها به ارائه‌ی طرح‌ها و برنامه‌های شهری نظیر ساماندهی بافت فرسوده، تغییر کاربری، طرح‌های آمایش سرزمین، چهارچوب طراحی شهری محلات و … می‌انجامد. از این رو نهادهای خصوصی و دولتی بسیاری از وزارت‌خانه‌ها و شهرداری‌ها تا شرکت‌های مشاور متقاضی استخدام مهندس شهرسازی هستند و با تحصیل در این رشته فرصت‌های کاری متعددی در اختیار کارجویان خواهد بود.
