یکی از حوزه‌های شناخته‌شده علم روانشناسی که به مطالعه رفتار انسان‌ها در محیط کار می‌پردازد، روانشناسی کار یا Work Psychology است. یک فرد شاغل هر هفته بیشتر از ۱ شبانه‌روز کامل خود را در محیط کار می‌گذراند. به همین دلیل است که سلامت روان، رضایت شغلی و احساسات او برای بسیاری از مطالعات علمی حائز اهمیت هستند. اگر می‌خواهید بدانید روانشناسی کار چیست و با اهمیت روانشناسی کار در موفقیت شغلی آشنا شوید، این یادداشت را بخوانید.
روانشناسی کار چیست؟
Work Psychology یا روانشناسی کار شاخه‌ای از روانشناسی است که به مطالعه رفتار، نگرش‌ها و عملکرد افراد در محیط کار می‌پردازد. موضوع این علم بررسی عوامل انسانی، روان‌شناختی و محیطی است که بر بهره‌وری، رضایت شغلی و سلامت روانی شاغلان تأثیر می‌گذارد.
بسیاری به‌اشتباه روانشناسی کار را با روانشناسی سازمانی و صنعتی یکسان می‌دانند. اگرچه این ۲ حوزه با هم هم‌پوشانی بسیاری دارند و هدف کلی آنها بهبود بهره‌وری، رفاه شاغلان و اثربخشی سازمان‌هاست، اما هریک بر موضوع خاصی تمرکز دارد. اگر بخواهیم دقیق‌تر بگوییم، روانشناسی کار بر فرد و تجربه او در کار، شامل عوامل انگیزشی، استرس و رضایت شغلی تمرکز دارد. درحالی‌که مطالعات روانشناسی سازمانی و صنعتی بر فرایندهایی مثل استخدام و آموزش، رفتارهای گروهی و فرهنگ‌سازمانی متمرکز است.
روانشناسی کار، مطالعه تجربیات فردی شاغلان در محل کار است.
در ادامه چند چالش را مطرح می‌کنیم که راه‌حل‌های آن از جنس روانشناسی بوده و به درک بهتر چیستی روانشناسی کار کمک می‌کند:
چالش۱: شرکتی متوجه کاهش عملکرد کارکنان در بعدازظهرها شده است.
راه‌حل: روانشناس کار با بررسی عوامل محیطی مثل نور، دما و زمان استراحت پیشنهاد می‌دهد که برنامه‌ریزی جلسات مهم در صبح انجام شود و زمان استراحت بین وظایف افزایش پیدا کند.
روانشناسی کار یا Work Psychology شاخه‌ای از روانشناسی است که تجربیات فردی شاغلان در محیط کار را مطالعه می‌کند.
چالش۲: در بیمارستانی پرستاران تحت‌فشارهای کاری زیادی هستند.
راه‌حل: روانشناسان کار با تحلیل شرایط شغلی، پیشنهاد می‌دهد تعداد شیفت‌های کاری کم‌تر شود و کارگاه‌های مدیریت استرس برای پرستاران برگزار شود.
چالش ۳: یک کارخانه با بی‌انگیزگی کارکنان روبه‌رو است.
راه‌حل: روانشناس کار از روش‌هایی مثل پاداش‌دهی، طراحی شغل‌های معنادارتر و ارتقای مسیر شغلی برای تقویت انگیزه کارکنان استفاده می‌کند.
۶ دلیل اهمیت روانشناسی کار
روانشناسی کار باتوجه‌به نیازهای مختلف افراد بر جنبه‌های مختلف سلامت و کارکرد فردی و سازمانی تمرکز دارد. در ادامه ۶ دلیل اهمیت روانشناسی کار بررسی شده است:
۱. پایش رفاه شغلی و سلامت روان
یکی از مسئولیت‌های روانشناسان کار شناسایی و کاهش مشکلات روانی و جسمی کارکنان در محیط کار است. آنها با استفاده از روش‌های مختلف، سلامت روانی کارکنان را ارتقا می‌دهند. این کار شامل مدیریت استرس، درمان افسردگی شغلی، پیشگیری از فرسودگی شغلی (Burnout) و ارتقای بهزیستی کلی افراد از راه‌های زیر است:
- مشاوره فردی برای کاهش استرس شغلی و مدیریت بحران.
- طراحی برنامه‌های آموزشی برای کاهش استرس و بهبود سلامت روان.
- ارزیابی و تجزیه‌وتحلیل منابع استرس در محیط کار.
- ارائه حمایت‌های روانی به کارکنان با مشکل اضطراب یا افسردگی.
البته روانشناسان کار معمولاً درمان‌های عمیق روان‌پزشکی یا درمان‌های بیماری‌های روانی شدید را که نیاز به دارو یا درمان‌های پزشکی دارند، انجام نمی‌دهند.
۲. پایش سطح رضایت شغلی
یکی دیگر از موضوعات تحقیق روانشناسی کار عوامل مختلفی است که بر رضایت شغلی تأثیر می‌گذارند، مانند شرایط کاری، روابط با همکاران و مدیران، امنیت شغلی، فرصت‌های رشد و توسعه فردی. محققان در تلاش‌اند تا محیط کاری رضایت‌بخشی برای کارکنان ایجاد کنند. برای این منظور ممکن است این اقدامات توسط روانشناس کار انجام دهند:
- ارزیابی سطح رضایت شغلی از طریق نظرسنجی‌ها و مصاحبه‌های فردی.
- شناسایی عواملی که بر رضایت شغلی تأثیر می‌گذارند و پیشنهاد راه‌حل‌هایی برای بهبود آن.
- طراحی برنامه‌های توسعه فردی برای کمک به کارکنان در دستیابی به اهداف حرفه‌ای و شخصی.
۳. رصد انگیزه و عملکرد کارکنان
گاهی کارکنان انگیزه و انرژی لازم برای انجام کار خود را ندارند. علم روانشناسی کار سعی می‌کند با استفاده از تکنیک‌های مختلف، انگیزش کارکنان را تقویت کرده و عملکرد شغلی آنها را بهبود دهند. اقدامات روانشناسان کار در این زمینه عمدتاً شامل این موارد است:
- طراحی برنامه‌های انگیزشی مانند جوایز و پاداش‌ها برای تشویق به عملکرد بهتر.
- استفاده از مدل‌های انگیزشی مختلف، مانند نظریه‌های نیازهای انسانی (مثلاً نظریه مازلو) و نظریه‌های هدف‌گذاری.
البته باید بدانید که روانشناسان کار به طور مستقیم مسئول اعمال پاداش‌ها یا تصمیم‌گیری‌های مالی نیستند. این مسئولیت‌ها به بخش منابع انسانی مربوط می‌شود و تسلط به آن از ملزومات استخدام کارشناس منابع انسانی است.
۴. مدیریت استرس شغلی و مقابله با فشارهای کاری
یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در محیط کار، استرس شغلی است که می‌تواند تأثیرات منفی بر سلامت روانی و جسمی افراد داشته باشد. روانشناسی کار به کارکنان کمک می‌کنند تا با فشارها و استرس‌های کاری مقابله کنند.
رفع استرس کاری با استفاده از خدمات روانشناسی کار
برای این منظور ممکن است توصیه شود کارمندان از راهکارهای عملی برای کاهش استرس، مانند تکنیک‌های تنفس و آرام‌سازی استفاده کنند یا از مشاوره فردی برای مدیریت استرس و مقابله با فشارهای شغلی استفاده کنند. ارائه آموزش‌هایی برای مدیریت زمان و اولویت‌بندی وظایف در مشاغل پر استرس، یکی دیگر از خدمات Work Psychologist ها است.
۵. پایش ارتباطات و روابط بین‌فردی
روابط میان‌فردی در محیط کار تأثیر زیادی بر کیفیت کار و رضایت شغلی دارد. روانشناسی کار به ارتقای مهارت‌های ارتباطی کارکنان کمک می‌کنند تا از بروز تعارضات جلوگیری شود و روابط بهتری برقرار شود. برای این منظور روانشناسان در زمینه مهارت‌های ارتباطی مؤثر آموزش می‌دهند یا برای حل تعارضات و بهبود روابط میان کارکنان مشاوره ارائه می‌دهند. یکی دیگر از خدمات روانشناسان کار طراحی برنامه‌های تیم‌سازی و ایجاد محیطی سازنده و همکاری محور است.
۶. توسعه حرفه‌ای و آموزش
طراحی و پیاده‌سازی برنامه‌های آموزشی و توسعه‌ای موضوعی است که در روانشناسی کار مطالعه می‌شود. این خدمات به کارکنان کمک می‌کنند تا مهارت‌های خود را تقویت کنند و در مسیر پیشرفت شغلی خود قرار گیرند. البته روانشناسان کار نمی‌توانند به طور مستقیم مسئولیت ارزیابی عملکرد یا تعیین ترفیعات شغلی را بر عهده بگیرند و تنها نیازهای آموزشی کارکنان را شناسایی و پیشنهاد برنامه‌های توسعه حرفه‌ای را ارائه می‌دهند.
۷. ارزیابی عملکرد
روانشناسان کار به ارزیابی و تحلیل عملکرد کارکنان کمک می‌کنند تا نقاط قوت و ضعف آنها شناسایی شود و بر اساس آن برنامه‌های بهبود طراحی شوند. درنتیجه طراحی سیستم‌های ارزیابی عملکرد مبتنی بر شایستگی‌ها و اهداف و تجزیه‌وتحلیل نتایج ارزیابی‌ها و پیشنهاد راهکارهایی برای بهبود آن از جمله مسئولیت‌های روانشناسی کار است. روانشناسی کار در کنار مدیران منابع انسانی می‌توانند از سرویس ارزیابی کارجویان ایران‌تلنت برای این منظور استفاده کنند.
جمع‌بندی
افرادی که به‌صورت تمام‌وقت کار می‌کنند، هر هفته بین ۴۰ تا ۴۴ ساعت از زمان خود را در محیط کار هستند و مطالعه رفتار و سلامت روان آنها امر مهمی است. این موضوع در شاخه‌ای از روانشناسی بررسی می‌شود که به آن روانشناسی کار گفته می‌شود. روانشناسان کار نقش مهمی در بهبود محیط کار و حمایت از کارکنان ایفا می‌کنند. از جمله خدمات روانشناسی کار به شاغلان می‌توان به ارزیابی عملکرد، توسعه حرفه‌ای و آموزش، پایش سطح رضایت شغلی، روابط بین فردی، استرس کاری و انگیزه کارمندان اشاره کرد. در این یادداشت ضمن اینکه بررسی کردیم روانشناسی کار چیست؟ اهمیت روانشناسی کار و خدماتی که این علم به کارمندان و مدیران سازمان عرضه می‌کند را مرور کردیم.
